Satılık Cami Var, Almaz mısınız!

1932 ile 1950 tarihleri arasında Arapça ezan yasaklanmış ve 18 yıl 'Allahu Ekber' senine hasret kalmıştı bu millet. Tabii sadece ezan yasaklanmamıştı; yüzlerce cami, cami arsaları, mescidler de satıldı.
Hep aynı bahane-sebeple satıldılar; harap, metruk, ihtiyaç fazlası vs. Tek kalemde 8-10 caminin satıldığı kararnameler de var, 20 caminin satıldığı kararnameler de. 'Bazı cami ve mescitler' ibaresiyle ucu açık satış kararnameleri de var.  Türkiye'nin her şehrinde ama her şehrinde camiler, cami arsaları, mescidler satılığa çıkarılmıştı. Bunların içinde bankalara satılan da var, CHP'ye satılan da. Şaka veya yalan değil. Müslüman, şakası da doğru olandır zaten. Eylül 1928 tarihli Osmanlıca belgemiz çevirisiyle beraber CHP'ye satıldığının ispatı da aşağıda. Tek partili o dönemde, mevcut hükumet, kendi partisine cami arsası satmış. Tabii o zamanlar CHP'nin adı Cumhuriyet Halk Fırkası idi. 1935'te adı Cumhuriyet Halk Partisi olarak değişti. Hatta kuruluşundaki adı Halk Fırkası'dır. Yani adı Halk Fırkası olan bir parti, halka ait camileri halkın elinden 'kararname' ile alıp satmıştır. Anladınız mı halifeliğin neden kaldırıldığını? Fazla söze hacet yok.
Şimdi arşiv vesikalarımıza bakalım;

Türkiye Cumhuriyeti
Başvekalet
Muamelat Müdiriyeti
Aded 7083

Kararname

İstanbul'da Aksaray yangın yerinde yanmış Kara Mehmed Paşa Camii arsasının Cumhuriyet Halk Fırkası fukara kadınlar çalıştırma yurdu binasının önüne tesadüf etmesine ve burada ihtiyaca kâfî camiler olmasından yeniden yapılmasına lüzum olmadığı cihetle mezkür cami arsasının mevzu bahis binaya ilave olunmak üzere beher metro murabba'ası takdir olunan iki lira bedel ile Cumhuriyet Halk Fırkası namına terk ve tefvizi, Evkaf Müdiriyyet-i Umumiye'sinin 25 ağustos 928 tarih ve 96 numerolu tezkiresiyle vuku' bulan teklifi üzerine İcra Vekilleri Heyeti'nin 6 eylül 928 tarihli ictimaında tasvib ve kabul olunmuştur.
6 eylül (1)928
Reis-i Cumhur
Gazi M. Kemal

Hariciye Vekili
Tevfik Rüştü

Dahiliye Vekili
Şükrü Kaya

Müdafaa-i Milliye Vekili
Mustafa Abdülhalık

Adliye Vekili
Mahmut Esat bey efendi seyahatte

Başvekil
İsmet

Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili
Doktor Refik

İktisat Vekili
Mustafa Rahmi bey efendi seyahatte

Nafıa Vekili vekaleti
Mustafa Abdülhalık

Maarif Vekili
Mustafa Necati

Maliye Vekili
Saraçoğlu Mehmet Şükrü bey efendi seyahatte


1928'de vuku' bulan meş'um harf inkılabından sonra gerçekleştirilen 4 Aralık 1929 tarihli Kararname metni;

"Mahal ve mevkilerine nazaran yeniden yapılmalarına lüzum olmadığı anlaşılan Denizli'de harap ve metrûk Karaman ve Küçük Karaman camileriyle Bağlararası ve İncirli mevkiindeki iki mescidin satılmalarına izin verilmesi, Evkaf Umum Müdürlüğü'nün 2/12/1929 tarih ve 71438/116 numaralı tezkeresiyle yapılan teklif üzerine İcra Vekilleri Heyetinin 4/12/1929 tarihli ictimaında tasvip ve kabul olunmuştur.
4/12/1929
Reisicumhur
Gazi M. Kemal


Devlet arşivlerinde, kararname ile satış kaydı bulunan bazı camilerin satılış tarihlerini belge özetiyle beraber paylaşıyorum;

— Çorum'da Piribaba Kabristanı ile dahilindeki cami ve türbenin Belediye ve İdare-i Hususiye'ye satılması. 27.11.1929
— Denizli'deki Karaman ve Küçük Karaman camileri ile iki mescidin satılması. 04.12.1929
— Edremitteki terkedilmiş Camii ile ilgili yerin açıkartırma yoluyla satılması.19.02.1930
— Gümüşhane'deki Şekerci Pilav Camii ile, Hacı Paşa Mescidi'nin müzayede ile satılması. 26.04.1930
— Divrik'deki Kara Mehmet Ağa Camii'nin satılması. 25.03.1931
— Evkaf'a ait Kızılbey Camii arsasının bedeli karşılığında, Emlak ve Eytam Bankası'na satılması. 09.08.1931
— Elaziz'in Maden ilçesindeki Kallar Camii ve arsasının takdir edilen bedelle Bakır Madeni Şirketi'ne satılması. 12.08.1928
— İstanbul'da Aksaray Karamehmetpaşa Camii arsasının Cumhuriyet Halk Fırkası'na satılması. 06.09.1928
— Bayburttaki Hakkı Efendi Mescidi'nin satılması. 12.11.1933
— Bursa'nın incirli Mektebi bitişiğindeki vakıf evle, Hasan Efendi Camii arsasının Maarife satılması. 15.11.1933
— Çankırı'nın Orta bucağı merkezi ile civar köyleri arasındaki kırda evvelce yaptırılmış olan caminin satılması. 27.02.1934
— İstanbul Yedikule'deki Muhiddin İlyas Çelebi Camii'nin satılması. 12.07.1934
— Çorum'daki Alaybey ve Hacıhasan mescitlerinin satılması. 24.10.1934
— Tekirdağ'da yıkılmış Şabanzade Camii'ne ait mezarlık arsasının.satılması. 27.10.1934
— Çorum'daki Çanakçı Mescidi'nin satılması. 18.11.1934
— Ankara'daki Tülüce Mescidi'nin açık artırma ile satılması. 07.02.1935
— Elazığ'ın Harput kazasındaki Ahmet Beye Kale Meydanı camileriyle, Mehmetağa Mescidi'nin satılması. 27.07.1935
— Bursa Mustafa Kemalpaşa'daki Balibey Mescidi'nin satılması. 14.08.1935
— Malatya Arapkir'deki Çoban Süleyman Çavuş Camiinin peşin para ile satılması. 08.08.1935
— Bursa'daki Alaca mescidinin pazarlıkla mahalli özel idareye satılması. 19.08.1935
— Bazı cami ve mescitlerle arsalarının.satılması. 02.03.1936
— Çanakkale ve Maraş'ta bulunan bazı cami ve mescidin satılması. 25.03.1936
— Babıali'deki İbrahim Paşa Camii ve arsasının, Karagümrük'teki Apardı Muslihiddin tekkesi ve mescidinin satılması. 01.04.1936
— Bazı cami ve mescitlerin arsalarının satılmasına izin verilmesi. 13.05.1936
— Bedelleri hayır işlerine tahsis edilmek üzere bazı cami, mescit ve arsaların Vakıflar Kanunu'nun 10. maddesi hükmüne göre satılması. 11.06.1936
— Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne ait çeşitli cami, mescit ve tekke binası ile arsalarının Vakıflar Kanunu'na göre satılmasına izin verilmesi. 29.07.1936
— Bazı cami, mescit binaları ve arsalarının satılması. 14.08.1936
— Bazı cami, mescit ve arsalarının satılması. 04.09.1936
— İstanbul'un Yavedud Mahallesi'nin Toklu İbrahimdede Sokağı'nda bulunan türbe ile arsasının ve Cihangir'deki Firuzağa Camii bahçesinin satılması. 15.09.1936
— İstanbul'da Yavaşca Şahin Camii ve Tekke Arsası'nın, Zile'de 7 caminin Niksar'da 5 caminin, Bergama'da 4 mescidin satılması. 29.09.1936
— Bazı cami ve mescitlerle, cami arsalarının satılması. 15.10.1936
— Bazı cami ve mescid arsalarının Vakıflar Kanunu'na göre satılmasına izin verilmesi. 14.12.1936
— Havza ve Akhisar kazalarındaki cami ve mescitlerin Vakıflar Kanunu'na göre satılması. 02.02.1937
— İstanbul Galata'daki Yeni Cami arsasının satılması. 10.03.1937
— İstanbul Tophane'deki Gülşeni Tekkesi arsası ile Ordu Fatsa'daki Medrese adındaki caminin satılması. 02.04.1937
— 20 parça cami ve mescidin satılması. 24.04.1937
— Edremit'teki Yıldırım Camii'nin satılması. 06.05.1937
— Tarihi ve mimari kıymeti olmayan ve tasnif harici kalan 5 caminin satılması. 07.09.1937
— Galata'da Yeni Cami arsasının Vakıflar İdaresi'nce satılmasının kanunlar çerçevesinde yürütülmesi. 09.03.1938
— Sarıkamış'ta yeni bir cami yapılacağından Rus Kilisesinden çevrilmiş eski caminin satılması. 17.05.1938
— Adıyaman'daki Musalla Vakfından harap caminin satılması. 02.07.1938

Bunları ve daha yüzlerce örneğini www.devletarsivleri.gov.tr adresinden indirebilirsiniz.

Zafer Şık

Not: Bu yazımızı ayrıca Risale Haber'den de okuyabilirsiniz.