Belgelerle Fatih Sultan Mehmet, Hangi Tarihte Doğdu ve İstanbul'u Kaç Yaşında Fethetti?
Arif Nihat Asya'nın meşhur şiiri/marşı olan Fetih Marşı'nı bilmeyenimiz yoktur her halde. Özellikle nakarat olarak da geçen "Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın!" mısraı, şiirin bile önüne geçmiş ve dillerde pelesenk olmuştur.
Bugün resmî ve gayr-ı resmî bütün kitaplarda Fatih'in İstanbul'u 21 yaşında olduğu yazılır. Hatta Yeniakit'te bu 19'a kadar bile düşürüldü (www.yeniakit.com.tr/haber/fatih-sultan-mehmet-istanbulu-kac-yasinda-fethetti-438200.html). Peki bu iddiaların muteber kaynaklara ve birçok arşiv belgeleriyle ispatlanmasına ihtiyacı yok mu? Açıkça ifade edebilirim ki Osmanlıca yazılı onlarca kaynaktan sadece bir ikisinde bu bilgi vardır. Sadece bir iki esere bakıp onlarca muteber kaynağı yok saymak tarihçilikle bağdaşmaz bir durumdur.
Yakın dönem mühim tarihçilerimizden olan merhum Halil İnalcık hocamızın, Fatih'in 27 Recep 835' de doğduğunu yazması Behcetü't-tevarih ve İbn-i Kemal'in Tevarih-i Âl-i Osman eserleri gibi oldukça sınırlı kaynakta geçmektedir. Bu sayının 5 misli kadar muteber kaynaklarda tarih 833'tür.
Özellikle Osmanlı'nın son dönemlerinde mekteplerde ve birkaçı Darülfünun'da ders kitabı olarak da okutulan, Cam-ı Cem Ayin, Solakzade ve onlarca kitabı tedkik ettim ve hemen hemen bütününde Fatih Sultan Mehmet'in hicri 833 tarihinde doğduğu açıkça yazılıdır. Sadece bir ikisinde bu tarih 832 ve bir ikisinde de 835 olarak kaydedilmiştir. Kur'an-ı Kerim'de de zikredilen 'beldetün tayyibetün' (بلدة طیبة) ifadesinin İstanbul'un fetih tarihine ilâhî bir işaret olarak ebced değerinin 857 (miladi 1453) çıktığını bilmeyen tarihçi azdır. Her halde toplama çıkarma bilen herkes Fatih'in fetih esnasındaki yaşını rahatlıkla bu sayılardan çıkarır. Günümüz okul müfredatlarında ise Fatih'in 1432'de doğduğu yazılıdır. Muhtemel ki doğru dürüst arşiv araştırması yapmadan hicri 832-33 tarihini, miladi 1432 zannetmişler! Tarih alanında tezli yüksek lisans veya doktora yapanlar veya yapmış olanların çoğu, tezlerini kendileri yazmak yerine ücret mukabilinde çeviri yaptırdılar ve hâlâ yaptırıyorlar. Muhtemel ki bunların içinden şu an en üst akademik düzeye gelenler de vardır. Maalesef durum bundan ibaret! Bu cihette de yazılı tez yerine, ciddi bir 'belge okuma mülakatı' getirilebilir, getirilmelidir de.
Ha 21 yaş, ha 23-24 yaş ne fark eder düşünenlerdenseniz büyük yanılgı içerisindesiniz. Dünya tarihine imza atmış ve klasik ifadeyle bir çağ açıp bir çağ kapayan bir hükümdarın yaşını dahi -bilerek- yanlış öğretenler, kim bilir daha ne gibi yanlış bilgilerle bizi aldattılar!
Burada matbu’ ve rik'a bir kaç vesika paylaşıp gerisini sizin Osmanlı arşivi araştırmalarınıza bırakıyorum. Bu belgelerden en mühimi şüphesiz Câm-ı Cem Ayin kitabıdır ki, Osmanlı arşivinin en önde simalarından biri olan hemşehrim Ali Emiri Efendi (1857-1924) bu eseri matbu' olarak tab' etmiştir.
Kaldı ki muteber tarihçilerimizden olan ve padişah hocalığı ile şeyhulislamlığı (22. şeyhulislam) beraber yaptığı için Cami'u'r-Riyaseteyn unvanını alan Hoca Mehmed Sadeddin İbn Hasancan'ın (1536-1599) yazdığı Tacü't-tevarih adlı 2 ciltlik meşhur risalesinin 1. cildinin 346. sayfasında Fatih'in 833 (selase ve selasin ve semane mie) tarihinde ve Recebin 7'si Cumartesi (yevm-i sebt) günü doğduğunu, 'Bağı Murat'ta gül-i Muhammedî açıldı.' gibi zarif ve aşikar sözlerle ifade edilmiştir.
Hazin bir tarafı Fatih'e ait bu bilgiler bazı latin harfli kaynaklarda da mevcut olmasına rağmen, hicri 7 Recep 833 tarihinin miladi karşılığı olarak da 30 mart 1432 yazarlar. Ki bu tarih 27 Recep 835'in karşılığıdır. Bu hal, bir tarihçi için utanç vericidir! Türk Tarih Kurumu'nun web sayfasında 'tarih çevirme' uygulaması bulunmaktadır. Hicri tarihi miladiye çevirmeyi bilmeyenler buraya müracaat edebilirler. Tacü't-tevârih ve Solakzade Tarihi başta olmak üzere, bu kitaplara göre miladi olarak Fatih'in doğumu 1 nisan 1430'da gerçekleşmiştir. Doğrusu da budur. Yani Sultan Fatih, İstanbul'un fethi hengamında 23 yaşını doldurmuştu.
Osmanlı Devleti'nde resmî ve özel kurumlar tarafından bir sene boyunca gerçekleşen olayları topluca göstermek üzere hazırlanan yapıtlar olan son dönem salnamelerde de o zamana kadar padişahların kısaca hayatı özetlenmiş ve verdiğimiz bilgilerle birebir örtüşmektedir. Bu salnamelerden en az elli tanesine İBB arşivinden internet üzerinden erişebilirsimiz. Keza TBMM'nin açık erişimli arşivinde de Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye'ye ulaşmanız mümkün.
Osmanlı tarihinde en önemli eserlerden biri de Solakzade Tarihi'dir.
Solakzade Mehmed Hemdemî Efendi (1592-1658) 17. yüzyıl Osmanlı şairi, bestekârı ve tarihçisidir. Sülalesinin kapıkulu yeniçeri ocağına dahil olduğu bilinmekte ve babası bu ordu ocağında önemli bir mevki olan Solakbaşı rütbesinde olduğu için Solakzade olarak anılmıştır. Evet, Solakzade demiş:
"Tulû'-ı kevkeb Sultan Mehmed. İradet-i Rabbaniyye ve meşiyyet-i sübhaniyye ile sekizyüz otuzüç recebinin yedinci şenbih gününde ravza-i Murad'ta gûl-i Muhammedî açıldı. Yani Ebu'l-feth ve'l-mağazi Sultan Mehmed Han doğmakla âleme gülâb-ı meserrey saçıldı."
Osmanlı tarihinde en önemli ve büyük şeyhulislamlarından biri de Fenarizade Muhyiddin Çelebidir. 1548'de vefat eden Mehmed Muhyiddin Çelebi 12 sene şeyhulislamlık yaptıktan sonra kendi isteğiyle ayrılmıştır. Bu zata ait Tevarih-i Âl-i Osman eserinde Fatih'in veladeti 832 olarak verilmiştir. Bu eserin istinsah tarihi hicri 1096 olup Milli Kütüphane'de mevcuttur.
Belgelerle Fatih Sultan Mehmet Han'ın doğumu ve İstanbul'u fetih yaşı;
Katip Çelebi'nin Takvimü't-tevarih'inden;
Câm-ı Cem Âyîn'den:
Câm-ı Cem Âyîn
"Fatih-i Kostantiniyye Sultan Muhammed Han Gazi; veladet-i şerifleri sekizyüz otuzüç şuhûrunda vâki' olub cülus-ı hümâyunları sekizyüz ellibeş müyesser olduktan sonra - el-himmetü'l-uzmâ - feth-i Kostantiniyye hadis-i şerifine mazhar düşüb ve İstanbul'u alub Ayasofya'yı cami' edinip…"
Başka bir belgede de;
"Sekizyüz otuzüç senesinde piraye-i âlem-i vücud olub sekizyüz ellibeşte ikinci defa olarak taht-ı Osmanîye cülûs eyledi ki o zaman yaşları yirmi ikiye varmıştı. …"
Evet, belgelerle Fatih'in 22 yaşlarında padişah olduğu ve 23 veya 24 yaşlarında büyük fethi gerçekleştirdiği görülmektedir. 23 veya 24 dememizin sebebi hicri-miladi takvimdeki gün farklılığından dolayıdır. Kısacası hicri tarih olarak Fatih Sultan Mehmet 24, miladi olarak da 23 yaşında iken bu büyük fethi yapmıştır.
Konuşacaksak eğer belgeyle, Osmanlıca varakalarla konuşmalıyız. Bu biz Türklerin şanlı tarihi. Hatasıyla-savâbıyla bizim tarihimiz. Kendi tarihimizi kalkıp İngilizce, Fransızca, Latince vs. kitaplardan okuyup o anlatımları hakikatmiş gibi bu topraklarda anlatmak ve yazmak, ecdadımıza hakarettir.
Büyük beklenti içerisinde olduğumuz yenice tayin edilen Milli Eğitim Bakanımız sayın Ziya Selçuk ve konuyla alakadar sâir devlet erkânımızın bu gibi tarihi yanlışlıkları düzeltmede ne gibi gayretleri olacağını bekleyip göreceğiz artık.
2. Murat ve Fatih dönemini en iyi ve sade üskupla anlatanlardan biri olarak kabul edilen ve aynı zamanda hem Fatih devrinde hem de 2. Beyazıt devrinde yaşamış olan Oruç b. Âdil el-kazzâz kâtibü'l- Edrenevî (vefat 1501) Tevârih-i Âl-i Osmân eserinin 49. sayfasında Fatih 833'te doğduğunu yazmakla beraber, doğum günü olarak recebin 27'si demiştir.
Hezarfen Hüseyin Efendi'nin 1672'de kaleme aldığı Telhisü’l-Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân eserinde Fatih'in 833'de doğduğu yazılmıştır. Kitapta sehven 813 yazıldığını görmekteyiz.
Bazı kaynaklarda da Fatih'in 7 recep 833'te cumartesi doğduğu yazılıyken veya 834 yılı rivayet edildiği notu düşülmüştür.
Lütfi Paşa'nın meşhur eseri Tevarih-i Al-i Osman'da, Tacü't-tevarihten Farsça bir beyit iktibas ederek, Fatih'in veladet ve vefat tarihini yazmış.
Farsça beyitte geçen; "هشتصد و سی و سه" tarihi 833'tür.
Lütfipaşa kitabında Fatih'in babası 2. Murat için;
"Hicretin sekizyüz otuz üçünde sefer etmeyip Sultan Mehmed vücuda geldi." demiştir.
Farklı Yazanlar:
Aşıkpaşazade Tarihi kitabında ise o döneme kadar gelen padişahların bilgileri, genel olarak bilinenin dışındadır. Mesela Fatih için, 'Babası vefat ettiğinde 17 yaşındaydı.' yazılmıştır. Sair padişahların hem yaşları hem de saltanat müddetleri burada 2-3 sene farklılık gösterdiği görülmektedir.
Fatih Sultan Mehmed'in 27 Recep 835'te doğduğunu yazan ve aslı Farsça olan eser olan Behcetü't-tevârih'i Şükrüllah b. Şihabeddin Ahmed Amasi (ö. 864 H.) yazmış ve daha sonra da Mahbûb-i Kulûbi'l-ârifîn kitap ismiyle Mustafa Farisi Osmanlıca'ya çevirmiştir.
Mehmed Çelebi'nin (v.1571) Tarih-i Küçüknişancı isimli kitabında da Fatih'in 835'te tevellüd ettiği yazılıdır.
Bazı Osmanlıca Kaynaklar:
Câm-ı Cem Âyin / Hasan b. Mahmud Bayâtî, hicri 886 (Ali Emiri, 1331 tarihinde Silsilename-i Salatin-i Osmaniyye ismiyle Dersaadet'te Kader matbaasında neşretmiştir.)
Tâcü't-tevârih / Hoca Mehmed Sadeddin İbn Hasancan. Matbaa-i Amire, 1279
Solakzade Tarihi / Solakzade Mehmed Hemdemî. Mahmut Bey Matbaası, 1297. Sayfa 163.
Kamusu'l-a'lâm / Şemseddin Sami. 5. cild Mehmed Hân-ı Sâni maddesi, 1889
Küçük Osmanlı Tarihi / İbrahim Hakkı. İstanbul: Karabet Matbaası, rumi 1308.
Mükemmel Osmanlı Tarihi / Ali Cevad. Kasbar Matbaası, rumi 1316
Tevarih-i Âl-i Osman [تواريخ آل عثمان] / Oruç b. Adil el-Kazzaz. Şark Kütüphanesi 1343
Tarih-i Selatin-i Osmaniyye / Muhammed Necib. Bursa, Emri Matbaası, rumi 1321
Musavver Büyük Osmanlı Tarihi /Selanikli Hilmi. Kasbar Matbaası, 1329
Camiu'd-düvel / Müneccimbaşı Ahmed Dede b. Lutfullah (Arapça olub Türkçe çevirisi mevcuttur)
Hülasa-i Tarih-i Umumi / Hüseyin Hıfzî
Ebdau ma kane fi suveri Selatin-i Âl-i Osman [ابداع ما كان فى صور سلاطين آل عثمان] / Selim Faris Efendi
Selâtin-i Osmaniye / Şemseddin Sami b. Halid (Fraşherî). Askeri tedrisat kitabı. Mekteb-i harbiyye matbaası, 1328. Sayfa 28.
Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, (Elli ikinci sene), 1314. Sayfa 25
Sahaifü'l-ahbar / Müneccimbaşı Dede Derviş Ahmed; 3. cilt, sayfa 365
Tevârih-i Âl-i Osman / Lütfi Paşa. 1341 matbaa-i amire. Sayfa 88 ve 190
Zafer Şık
Arşiv Uzmanı
Not: Bu araştırma makalemizi Risale Haber'den de okuyabilirsiniz.
EMEĞİNİZE SAĞLIK
YanıtlaSilAllah razı olsun Zafer hocam
Beyefendi siz bir harikasınız rabb taala ömrünü müzdad eylesin amiin
YanıtlaSilİ s yılmaz
Sil